Atopowe zapalenie skóry u psa – przyczyny, żywienie, leczenie
Atopowe zapalenie skóry może dotknąć każdego psa. Jego przyczyną mogą być zarówno alergeny środowiskowe, jak i podawana psu karma. Faktem jednak jest, że istnieje duża liczba ras psów, które wykazują genetycznie uwarunkowaną podatność na zapadanie na AZS. Jakie to rasy? Czy można im pomóc?
Grafika źródło: https://pixabay.com/pl/photos/buldog-kontynentalny-pies-zwierz%C4%99-2437110/
SPIS TREŚCI
1. Czym jest AZS, czyli atopowe zapalenie skóry u psa?
2. Przyczyny atopowego zapalenia skóry u psów
3. Atopowe zapalenie skóry a rasy psów
4. Jak dochodzi do atopowego zapalenia skóry
5. Objawy atopowego zapalenie skóry
6. Atopowe zapalenie skóry – rozpoznanie
7. Rozpoznanie różnicowe w atopowym zapaleniu skóry
8. Czy atopowe zapalenie skóry to problem sezonowy?
10. Leczenie atopowego zapalenia skóry u psów
11. Cyklosporyna a w leczeniu atopowego zapalenia skóry u psa
12. Prace nad polskim lekiem na AZS
13. Żywienie psa przy atopowym zapaleniu skóry
Data publikacji: 23 październik 2023
Czym jest AZS, czyli atopowe zapalenie skóry u psa?
Źródło: https://pixabay.com/pl/photos/bokser-pies-portret-zwierz%C4%85t-1403829/
Atopowe zapalenie skóry jest genetycznie uwarunkowaną chorobą zapalną i świądową skóry, charakteryzującą się występowaniem zmian w określonych miejscach skóry. Do reakcji alergicznej dochodzi przede wszystkim po kontakcie z alergenami środowiskowymi, ale choroba może być również wywoływana przez kontakt z alergenami pokarmowymi.
Występujące u psa zmiany skórne związane są z wytwarzaniem przez chorego osobnika przeciwciał klasy IgE, skierowanych przeciwko alergenom ze środowiska.
P. Prelaud wskazuje, że definicję tę można poszerzyć o nadwrażliwość pokarmową, co w praktyce uniemożliwia dokonania rozróżnienia na atopowe zapalenie skóry wywołane przez alergeny pokarmowe i alergeny wziewne.
Z uwagi na to, że liczba postaci atopowego zapalenia skóry, jak i jego przyczyn jest bardzo duża, to w medycynie ludzkiej wprowadzono już termin „zespołu atopowego zapalenia skóry”.
Problem atopowego zapalenia skóry jest prawdopodobnie znacznie większy niż wskazują ostrożne szacunki, według których dotyka ono 10% populacji psów. W niektórych źródłach mowa nawet o 30% populacji psów, u których występują objawy, jak przy AZS.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry u psów
Etiopatogeneza atopowego zapalenia skóry został ograniczona do występowania uczulenia na alergeny wziewne, wobec tego choroba może być spowodowana przez wiele różnych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Wśród czynników wewnętrznych występują:
- Determinizm genetyczny – u niektórych ras psów zaobserwowano silną reakcję ze strony IgE pod wpływem uczulania w warunkach doświadczalnych, a u niektórych nie. Predyspozycje rasowe różnią się w zależności od kraju. Do ras, które wskazuje się w Ameryce, Europie i Japonii, które mają predyspozycje do AZS, należą: shar pei, foksterier, jack russell terrier, labrador, buldog francuski, west highland white terrier, bokser, czy dalmatyńczyk.
- Odpowiedź immunologiczna – cechą szczególną psów z atopowym zapaleniem skóry jest silna odpowiedź immunologiczna typu IgE pod wpływem kontaktu z alergenami (więcej o zasadzie powstawania tej odpowiedzi w dalszej części artykułu).
- Zaburzenia w funkcjonowaniu bariery naskórka – obecnie coraz więcej uwagi przykłada się do funkcji bariery skórnej. U psów z AZS często występuje zaburzenie funkcjonowania bariery wodno-lipidowej naskórka, co powodują większą utratę wodę i ułatwia przyleganie do skóry czynników zakaźnych (gronkowców, Malassezia).
Wśród czynników zewnętrznych AZS u psów wskazuje się:
- Atopeny – są to alergeny, które wywołują uczulenia u osobników z atopią – mogą to być zarówno alergeny wziewne, jak i alergeny pokarmowe.
- Inwazje pcheł – same ugryzienia pcheł mogą, przez działanie superantygenów obecnych w ślinie, być przyczyną nasilenia objawów atopowego zapalenia skóry u psów.
- Gronkowce – z uwagi na problemy w funkcjonowaniu bariery wodno-lipidowej naskórka gronkowce mogą namnażać się na powierzchni skóry i zachowywać, jak superantygen, powodując powstawanie reakcji uczuleniowych.
- Malassezia – drożdżaki z rodziny Malassezia w łatwością kolonizują skórę psów z AZS, co prowadzi do odpowiedzi IgE na antygeny tych drożdży, co prowadzi z kolei do silniejszego świądu.
Atopowe zapalenie skóry a rasy psów
Źródło: https://pixabay.com/pl/photos/pies-psi-dalmaty%C5%84ski-oczy-zwierz%C4%85t-7199702/
Według badań naukowych istnieje genetyczny determinizm – pewna predyspozycja rasowa, która przekłada się na występowania atopowego zapalenie skóry. Wśród ras szczególnie podatnych na tę chorobę wymienia się:
- Bulteriery
- Buldogi
- mopsy
- Terriery – szczególnie West Highland White Terriery
- Boksery
- Retrievery
- Owczarki niemieckie
- Sznaucery
- Setery
- Lhasa apso
- Shar-Pei
- Bichon frise
- Dalmatyńczyki
Jak dochodzi do atopowego zapalenia skóry
Według wstępnych badań, alergen, który wnika przez skórę, wychwytywany jest przez immunoglobuliny IgE – ten rodzaj przeciwciał odpowiedzialny jest przede wszystkim za powstawanie reakcji anafilaktycznych – związane na błonie komórkowej komórek Langerhansa. Komórki te dostają się do skóry właściwej, prezentując antygen limfocytom T, co prowadzi do odpowiedzi układu odpornościowego. Immunoglobuliny IgE łączą się z receptorami na powierzchni komórek tucznych i bazofilów, doprowadzając do uaktywnienia przeciwciał, w wyniku czego dochodzi do uwolnienia chemicznych mediatorów zapalenia, które prowadzą do wywołania zapalenia skóry i świądu.
Objawy atopowego zapalenie skóry
U niemal 75% psów pierwsze objawy AZS pojawiają się między 6. miesiącem życia, a 3. latami. Atopowe zapalenie skóry może występować w trzech postaciach:
- Postać typowa AZS – zmiany obejmują uszy, wargi, obszar wokół powiek, plecy, pachwiny, krocze, część brzuszną szyi bądź obszar między kończyną przednią a klatką piersiową. W przypadku pojawienia się tych objawów mowa o tzw. mapie atopika;
- Postać atypowa AZS – ma przede wszystkim charakter miejscowy i może objawiać się w postaci zapalenia ucha zewnętrznego; obustronnego zapalenia przestrzeni między palcami; rogowacenia skóry w przestrzeniach między sutkami; utraty sierści w fałdach łokciowych, kolanowych i pachwinowych.
- Postać uogólniona AZS – to długotrwała choroba, która prowadzi do zmian na powierzchni skóry całego ciała, którym towarzyszy bardzo silny świąd. W wyniku tego dochodzi do wielu infekcji wtórnych.
Typowe objawy, które powinny zaniepokoić opiekuna to ciągłe drapanie, z uwagi na świąd, rumienie na skórze, obrzęki i utrata włosów. Należy również pamiętać, że następstwem uporczywego drapania są zwykle uszkodzenia skóry, które prowadzą do wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych.
Atopowe zapalenie skóry – rozpoznanie
W celu rozpoznania atopowego zapalenia skóry w ciągu ostatnich dekad powstało wiele schematów diagnostycznych, a wiele z nich zostało stworzonych poprzez przyjęcie rozwiązań stosowanych w medycynie ludzkiej. Posługując się kryteriami Prelouda, przy wystąpieniu co najmniej 3. kryteriów podstawowych, można rozpoznać AZS w niemal 80% przypadków.
Wśród kryteriów podstawowych znajdują się:
- Wystąpienie objawów w wieku od 6. miesięcy do 3. lat
- Świąd ustępuje pod wpływem kortykosteroidów
- Obustronne zapalenie skóry w przestrzeni międzypalcowej
- Zaczerwienienie wewnętrznej powierzchni małżowiny usznej
- Zapalenie skóry okolicy warg
W praktyce klinicznej stosuje się również kryteria według Willemsego, tj.:
- Kryteria większe główne:
- występowanie świądu
- umiejscowienie zmian na twarzy i/lub obwodowych odcinkach kończyn
- lichenizacja powierzchni zginaczowej stępu lub prostownikowej nadgarstków
- przewlekłe lub nawracające zapalenie skóry
- występowanie podobnych objawów w przeszłości
- predyspozycja rasowa lub rodzinna
- Kryteria mniejsze poboczne:
- pojawienie się objawów przed 3. rokiem życia
- rumień na skórze twarzy i zapalenie warg
- bakteryjne zapalenie spojówek
- powierzchowne ropne gronkowcowe zapalenie skóry
- nadmierna potliwość
- dodatni wynik próby śródskórnej
- wzrost poziomu swoistych dla alergenu przeciwciał IgE lub IgG
Rozpoznanie różnicowe w atopowym zapaleniu skóry
Istnieje możliwość, że widoczne objawy powodowane są innymi czynnikami, niż tymi z kryteriów Prelouda lub Willemsego, dlatego w przypadku rozpoznania koniecznie wykluczyć należy: pasożyty zewnętrzne; zakażenia skóry, którym nie towarzyszyły uszkodzenia skóry.
Czy atopowe zapalenie skóry to problem sezonowy?
Psy reagujące alergicznie na roztocza kurzu domowego narażone są na występowanie objawów atopowego zapalenia skóry całorocznie – by zminimalizować nasilenie objawów konieczna jest stała i bardzo częsta higiena otoczenia zwierzęcia.
Zwierzęta wrażliwe na pleśnie i grzyby mogą reagować intensywniej w okresie jesiennym i wiosną, gdy pora deszczowa sprzyja większej wilgotności podłoża.
Alergeny wziewne w postaci pyłków traw, drzew, kwiatów i krzewów mogą wyzwalać objawy AZS od wiosny do wczesnej jesieni.
Jeżeli rasa podatna jest na więcej niż jedną grupę alergenów, to objawy AZS mogą występować u zwierzęcia nawet przez cały rok.
AZS a badania alergiczne
Celem badań alergicznych nie jest rozpoznanie atopowego zapalenia skóry, a określenie sposobu prowadzenie leczenia. Badania takie mogą również pomóc udzielić opiekunowi odpowiedzi na temat rodzaju alergii u jego psa.
Leczenie atopowego zapalenia skóry u psów
W przypadku AZS, które wywoływane jest zwykle przez wiele czynników istotne jest dobranie odpowiedniej metody leczenia oraz współpraca pomiędzy opiekunem – psem – lekarzem weterynarii.
Postać leczenia musi być również dostosowana do stopnia ciężkości objawów:
- Minimalne objawy wymagają comiesięcznej kontroli na obecność pcheł; przeprowadzenie diety eliminacyjnej oraz stosowania leczniczych środków do pielęgnacji skóry;
- W postaci łagodnej AZS stosuje się zwykle miejscowe kortykosteroidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz leki przeciwhistaminowe;
- Typowa postać AZS z przejściowymi zaostrzeniami wymaga antybiotykoterapii; leków przeciwgrzybiczych i/lub kortykosteroidów;
- Typowe nawracające AZS wymaga antybiotykoterapii; leków przeciwgrzybiczych i/lub kortykosteroidów oraz immunoterapii swoistej w przypadku niepowodzenia cyklosporyny;
- Ciężkie, utrzymujące się stale AZS wymaga długotrwałego, rygorystycznego podawania leków o działaniu przeciwzakaźnym, cyklosporyny oraz swoistej immunoterapii.
Cyklosporyna A w leczeniu atopowego zapalenia skóry u psa
Cyklsporyna A to jeden z niewielu leków, dopuszczonych do stosowania w leczeniu AZS. Jego zadaniem jest hamowanie reakcji nadwrażliwości typu natychmiastowego i reakcji typu opóźnionego.
Można zastosować dwa sposoby kuracji:
- 5 mg/kg m.c./dzień przez 4-6 miesięcy i zaprzestać podawanie, aż do nawrotu objawów
- 5 mg/kg m.c./dzień przez 1-2 miesiące, a następnie stopniowo zmniejszać dawki
Prace nad polskim lekiem na AZS
W tym miejscu należy również nadmienić, że Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni Psów i Kotów UPWr wraz z wrocławską spółką biotechnologiczną Bioceltix prowadzi badania kliniczne nad nowym lekiem na AZS. Ma on działanie zarówno objawowe, jak i przyczynowe. Lek oparty jest na immunomodulujących właściwościach mezenchymalnych komórek macierzystych, a wyniki badań powinny być dostępne do końca 2023 roku.
Żywienie psa przy atopowym zapaleniu skóry
Już od przeszło 30. lat kwasy tłuszczowe n3 i n6 stosowane są z pozytywnym skutkiem w leczeniu atopowego zapalenia skóry. Suplementacja NNKT pozwala na obniżenie dawek glikortykosteroidów.
W jednym z badań udowodniono, że karma bogata w ryż i jagnięcinę doprowadziła do zmiany profilu kwasów tłuszczowych w osoczu i skórze u wszystkich badanych psów, co spowodowało złagodzenie świądu. Po odstawieniu karmy objawy świądu powróciły w ciągu 3-14. dni.
Pozytywną funkcją kwasów n3 i n6 jest odbudowywanie równowagi funkcjonowania bariery wodno-lipidowej na powierzchni skóry. Efekt ich podawania jest jednak zwykle zauważalny po co najmniej 2. miesiącach podawania.
Dobrym uzupełnieniem terapii może być stosowanie preparatów ziołowych, wytworzonych z aktinidii ostrolistnej, udowodniono, że ma ona działanie łagodzące objawy AZS.
Również witamy mogą mieć wpływ na stan kliniczny psów z atopowym zapaleniem skóry. Dla przykładu: witamina E posiada właściwości przeciwutleniające, dlatego warto stosować ją jako dodatek do kwasów tłuszczowych n3 i n6.
Warto również zwrócić uwagę na związek pomiędzy AZS a uczuleniem na pokarmy. Alergeny pokarmowe mogą bowiem wyzwalać i nasilać objawy kliniczne. W takim przypadku zalecane jest sięgnięcie po monobiałkową, bezzbożową karmę o źródle białka zwierzęcego, którego pies wcześniej nie jadł.
Z uwagi na to, że roztocza również mogą być impulsem do wyzwolenia AZS należy pamiętać, że karma, która zostanie nimi zanieczyszczona również może wykazywać takie właściwości. Z tego względu ważne jest, by przechowywać karmę w pojemniku zabezpieczającym pokarm przed dostępem wilgoci, kurzu i najlepiej światła dziennego.
Szukasz hipoalergicznej karmy dla psa?
Sprawdź: Monobiałkowa karma z jagnięciną
Bibliografia
A. Mirowski, Żywienie a atopowe zapalenie skóry u psów, „Życie weterynaryjne”, 2014/89(4).
P. Prelaud, Choroby alergiczne psów, Wyd. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010.
M. Szczepanik, Ł. Adamek. P. Wilkołek, Diagnostyka atopowego zapalenia skóry u psów oraz ocena obrazu klinicznego choroby, „Życie weterynaryjne”, 2010/85(4).
Naukowcy UPWr badają nowy lek na atopowe zapalenie skóry u psów, upwr.edu.pl/aktualnosci/naukowcy-upwr-badaja-nowy-lek-na-atopowe-zapalenie-skory-u-psow-3898.html (dostęp: 25.07.2023 r.).